Kiedy do logopedy

ROZWÓJ MOWY DZIECKA
NORMY I NIEPRAWIDŁOWOŚCI

Nadawanie i odbiór mowy warunkowane są prawidłowym funkcjonowaniem mózgu, narządów mowy i słuchu. Wszystko to warunkuje prawidłowe słyszenie oraz rozumienie mowy innych i kontrolę nad własną mową.

Oczywiste jest, iż każde dziecko jest inne, każde rozwija się w indywidualnym dla siebie tempie jednakże istnieją pewne przesłanki, które powinny być dla rodzica sygnałem ostrzegawczym wymagającym natychmiastowej interwencji.

ETAPY ROZWOJU MOWY

Normy rozwoju mowy dla poszczególnych etapów rozwoju dziecka:

0 – 1 roku – dziecko komunikuje się za pomocą krzyku, głuży, gaworzy, wymawia pierwsze wyrazy: mama, tata, baba, lala,
1-2 lat – dziecko używa wszystkich samogłosek, z wyjątkiem nosowych (ą, ę). Wymawia już niektóre spółgłoski (p, b, m, t, d, n, k, ś, ź, ć dź, ch), pozostałe zastępuje innymi. Maluszek wypowiada się jednowyrazowo, np. kaczka – kaka, pomidor – midol,
3 lata – dziecko używa prostych zdań, wymawia wszystkie samogłoski i spółgłoski (p, pi, b, bi, m, mi, n, ni, f, fi, w, wi, t, d, n, l, li, ś, ź, dź, j, k, ki, g, gi, ch), Dziecko w tym wieku powinno potrafić już mówić o przeszłości i przyszłości.
4 lata – dziecko wymawia głoski t, d, n, l, k, g, f, w oraz głoski ciszące s, z, c, dz, próbuje wymawiać głoski syczące s,z,c,dz. W tym wieku maluch nadal wypowiada niektóre słowa „po swojemu”, zdarza się, że skraca jeszcze wyrazy. Utrwalają się głoski s, z, c, dz, dziecko nie powinno ich zamieniać na ich zmiękczone odpowiedniki ś, ż, ć, dż. Głoski sz, ż, cz, dż dziecko może wymieniać na s, z, c, dz – jest to tzw. seplenienie fizjologiczne. Pojawia się głoska r, choć jej brak nie powinien jeszcze niepokoić. W tym wieku może pojawić się tzw. hiperpoprawność związana z opanowaniem nowych, trudnych głosek np. zastępowanie głosek s, z, c, dz, przez sz, ż, cz, dż – np.: sztół, czukierek;
5-6 lat – dziecko wymawia wszystkie głoski o których mowa powyżej a ponadto głoski syczące s,z,c,dz. Próbuje wymawiać głoski szumiące sz, ż, cz, dż, oraz głoskę r(literatura nie podaje górnej granicy realizacji głoski R).
Dziecko 5 letnie, mowa dziecka w tym wieku powinna być zrozumiała a wypowiedzi dziecka wielozdaniowe, dziecko potrafi już bezbłędnie powtórzyć sz, ż, cz, dż, choć w mowie potocznej mogą wciąż być zastępowane przez s, z, c, dz, głoska r powinna być już wymawiana, chociaż często pojawia się dopiero w tym okresie, wypowiedzi uwzględniają kolejność zdarzeń i zależności przyczynowo – skutkowe, są zwykle poprawne gramatycznie, potrafi wyjaśnić znaczenie słów, opisać cechy przedmiotów i możliwość ich zastosowania, chętnie poprawia innych i samego siebie, szukając prawidłowego brzmienia wyrazu;
Dziecko 6 letnie. powinno już prawidłowo wymawiać wszystkie głoski, oraz powinno mieć opanowane mówienie, powinno poprawnie wymawiać wszystkie dźwięki nawet te najtrudniejsze do opanowania czyli głoski sz, ż, cz, dż oraz r, umieć porównywać (odnajdywać różnice i podobieństwa) oraz klasyfikować przedmioty pod względem wielkości, kształtu, koloru, ciężaru, funkcji użytkowej, dokonywać analizy i syntezy słuchowej wyrazów o prostej budowie fonetycznej (tzw. głoskowania), wyodrębniać głoski na początku, na końcu i w środku wyrazu, samodzielnie wymyślać wyrazy rozpoczynające się na daną głoskę, wyklaskiwać ilość sylab w wyrazie, określać położenie przedmiotu względem otoczenia (nad, pod, obok, między, wewnątrz itp.), określać kierunek (do tyłu, na wprost, w bok itp.)
7 lat – dziecko ma utrwaloną poprawną wymowę wszystkich głosek oraz opanowaną technikę mówienia.

WADY MOWY

Wada wymowy polega najogólniej na niemożliwości, niezdolności dziecka do wytworzenia określonych dźwięków języka. Zaburzenia artykulacji bądź dyslalia, to patologiczna, wadliwa realizacja fonemów.

Do owych zaburzeń zaliczamy:

Sygmatyzm – seplenienie (dziecko nieprawidłowo wymawia szeregi głosek syczących s,z,c,dz, szumiących sz,ż,cz,dż oraz ciszących ś,ć,ź,dź)
Wymowa bezdźwięczna ( zastępowanie głosek dźwięcznych bezdźwięcznymi np. w-f, g-k, b-p, d-t, z-s, ź-ś, dź-ć ,ż-sz, dz-c, dż-cz.)
Rotacyzm – reranie (nieprawidłowa wymowa głoski R – częste zastępowanie jej głoskami L, J)
Kappacyzm (zastępowanie głoski K na T)
Gammacyzm (zastępowanie G głoską D)
Lambdacyzm (niewłaściwa artykulacja głoski L)
Rynolalie – rynofonia, rynizm, nosowanie (wymawianie głosek ustnych przez nos, trudności z wymową głosek nosowych)

Przyczyny:

Nieprawidłowa budowa lub praca języka
Wady zgryzu
Nieprawidłowa budowa podniebienia
Krótkie wędzidełko
Skrzywienie przegrody nosowej
Przerośnięty trzeci migdał
Problemy z narządem słuchu
Niska sprawność narządów mowy lub ich nieprawidłowa praca
nieodpowiednie wzorce podczas uczenia się mowy,
nieprawidłowe funkcjonowanie ośrodkowego układu nerwowego,
opóźniony rozwój emocjonalny i psychomotoryczny.

ZABURZENIA MOWY

Aby dziecko mogło mówić musie potrafić słyszeć, rozumieć, zapamiętywać i strukturalizować własną mowę. W przypadku zaburzeń mowy dzieci prawidłowo wypowiadają dźwięki, mowa jest zrozumiała jednak maluch ma trudności ze zrozumieniem mowy innych czy wyrażeniem własnych myśli.

Do owych zaburzeń zaliczamy:

Alalia syllabaris – jąkanie ( częste powtórzenia lub przedłużenia dźwięków, sylab, słów, częste zawahania lub pauzy zakłócające rytmiczny przepływ mowy.
Alalie sensoryczne (trudności ze zrozumieniem mowy innych, wykonaniem poleceń, uporządkowaniem swoich myśli)
Alalie motoryczne (mogą wypowiadać się tylko krótkimi i prostymi zdaniami, mowa jest nie strukturyzowana, zasób słów jest znacznie mniejszy niż rówieśników, raczej ubogi, czasem trudno im jest dobrać odpowiednie słowo, mogą zapełniać prezerwy przeróżnymi dźwiękami lub słowami-pasożytami „noo”; „ehem” itp., powtarzają te same zwroty w jednej rozmowie, używają niewłaściwych gramatycznych form wyrazów.
Specyficzne zaburzenia mowy (opóźnienia w rozwoju mowy, brak mowy wyraźnej, nieumiejętność stosowania czasowników, opuszczanie czasowników posiłkowych, mylenie czasów czasowników)
Mutyzm (brak kontaktu werbalnego przy nieuszkodzonych ośrodkach mowy)

Przyczyny:

dziecko słyszy zbyt mało rozmów na żywo
opóźnieniem ogólnego rozwoju dziecka
odchylenia genetyczne
urazowe uszkodzenia mózgu
opóźnienia rozwojowe,
odchylenia ze spektrum autystycznego
wady słuchu
afazja – uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego

KIEDY DO LOGOPEDY ?

dziecko nie reaguje na imię
nie nawiązuje kontaktu wzrokowego
ma problemy z komunikacją z otoczeniem
układa zabawki w jednym rzędzie
nie naśladuje prostych gestów np. papa
ma napady złości
reaguje nieadekwatnie do sytuacji śmiechem lub złością
nie mówi wcale lub nastąpił regres mowy
prezentuje zachowania stereotypowe
oddycha przez usta
ma kłopoty z połykaniem
zatyka uszy na nagły dźwięk
w wieku 12 miesięcy nie mówi od 3 do 5 prostych słów np. mama baba
w wieku 2 lat nie łączy dwóch prostych słów w całość np. mama oć
w wieku 3 lat nie buduje zdań złożonych z 3-4 elementów
Nieprawidłowością jest jeśli w wieku 3 lat i więcej mówi niewyraźnie, jest słabo rozumiane przez otoczenie
nieprawidłowością jest jeśli w 4 roku życia dziecko mówi niezrozumiale, nie potrafi podnieść języka do nosa, wymawia głoski międzyzębowo (język wchodzi pomiędzy zęby) lub bocznie (głoski brzmią wówczas jakby wymawiał je Kaczor Donald). Zamienia głoski: L na J, W na F, K na T, G na D , D na T, Ź na Ś , DŹ na Ć.
w 5 roku życia ma jakiekolwiek problemy w wymowie głosek z czwartego roku życia, zamienia głoski szeregu syczącego s,z,c,dz, na ś,ź,ć,dź. Realizuje głoski syczące międzyzębowo lub bocznie.
w wieku 6 lat ma jakiekolwiek problemy z wymawianiem głosek, zamienia głoski, mówi niewyraźnie, realizuje głoski bocznie lub międzyzębowo

DIAGNOZA

Prawidłowa diagnoza mowy dziecka polega na przeprowadzeniu odpowiednich testów mowy przez doświadczonego logopedą. Istotne jest również badanie narządów artykulacyjnych pozwalających na określenie stanu wędzidełka, toru oddechowego, wad w budowie jamy ustnej itd. Często w trakcie badania zbierany jest wywiad na temat przebiegu ciąży oraz porodu, a także wad występujących w rodzicie dziecka. W celu określenia poziomu rozwoju mowy przeprowadzane są testy percepcyjne
i ekspresyjne. Dodatkowo prowadzone są specjalistyczne badania słuchu pozwalające wykluczyć bądź potwierdzić wady w tym zakresie. Logopeda może zlecić również konsultację psychologiczną w celu zbadania psychologicznych zakłóceń rozwoju mowy. Należy pamiętać, że wczesna terapia mowy jest najlepszym sposobem leczenia jej zaburzeń.

DOBRE PRAKTYKI

Rozmawiać, rozmawiać i jeszcze raz rozmawiać z dzieckiem.
W ten sposób maluch stale ćwiczy, poznaje nowe słowa, zapoznaje się z konstrukcją zdań a oprócz tego zaspokaja także potrzeby emocjonalne takie jak potrzeba bycia razem, bycia wysłuchanym.
Czytać
Czytać należy tak często jak tylko to możliwe. Dziecko słyszy, jak się mówi, rozwija ponadto wyobraźnię, bogaci słownictwo, w przypadku bajek z morałem uczy się również właściwych zachowań.
Unikać telewizora i komputera
dziecko wystawiane codziennie na działanie tego typu przekaźników rozwija się wolniej, słucha biernie bez zrozumienia. Dla prawidłowego rozwoju mowy istotny jest kontakt z drugim człowiekiem gdzie zamiennie maluch słucha i komunikuje się.
Karmienie. Jeśli to tylko możliwe, postaraj się, aby dziecko było jak najdłużej karmione piersią. Jeśli to niemożliwe, karmienie butelką powinno trwać jak najkrócej.
Smoczki. Nie stosuj ,albo przynajmniej nie stosuj zbyt długo za jednym razem tzw. smoczka-gryzaczka gdyż blokuje on ruchy języka
Zabawy i wycieczki. Tego typu aktywność umożliwia dziecku odkrywać świat, wiązać słownictwo jakie poznaje z konkretnymi obrazami graficznymi, zapachami i smakami. Rozbudza ciekawość poznawczą dziecka.
Dobre nawyki. Rozmawiając już z maleńkim dzieckiem należy robić to poprawnie. Istotne jest zwrócenie się twarzą wprost do dziecka, mówienie wyraźne i wolne. W przypadku złego wymawiania danego słowa przez maluszka najwłaściwsze jest poprawienie go. Dziecko uczy się zapamiętując dlatego też, istotne są wielokrotne powtórzenia.
Zrozumiałość przekazu. W komunikowaniu się z dzieckiem należy uwzględniać poziom jego rozwoju. Nie używać trudnych słów ani zbyt złożonych zwrotów, których dziecko nie będzie w stanie zrozumieć. Jednak, gdy jakieś niezrozumiałe słowo już padło, wyjaśnijcie dziecku jego znaczenie. Nie zaleca się stosowania również zdrobnieć, mowy w sposób niewyraźny, naśladowania mowy maluszka.
Zachęcaj. Maluszek potrzebuje zachęty do samodzielnej wypowiedzi i uwagi. Daj dziecku czas, nie dopowiadaj za nie, pozwól wyjaśnić samodzielnie.
Ćwicz. Wspólnie z dzieckiem wypowiadaj poszczególne słowa
i zdania, tak aby maluch mógł wyćwiczyć ich prawidłową wymowę. Wyjaśniaj znaczenie niezrozumiałych wyrazów.
Nowości. Do nauki nowych słów bardzo dobrze nadają się książeczki obrazkowe, gdzie dziecko ma możliwość pokazywania
i nazywania oraz wyszukiwania przedmiotów, których nazwę słyszy. Układajcie zdania z nowymi wyrazami.
Pytania. Stałe zadawanie dziecku pytań pozwala na sukcesywny rozwój mowy malucha. Podobnie jest z odpowiadaniem na nieustanne pytania dziecka.
Piosenki i wierszyki. Śpiewaj dziecku, śpiewaj z dzieckiem. Rytm wiersza i piosenki ułatwia przyswajanie nowych słów.